„Er þetta nokkuð fyrir okkur ?“ - hugarfarið

Vilja Íslendingar einhverjar breytingar?                                                    Eftir einhverjar hrikalegustu hamfarir af mannavöldum sem íslenskt samfélag hefur orðið fyrir og vandaða úttekt Rannsóknarnefndar Alþingis á því sem miður fór, læðist að manni sá grunur að nú, tæpum þremur árum síðar, þá sé viljinn til að læra af mistökum ekki fyrir hendi hjá stórum hluta þjóðarinnar og hafi í reynd aldrei verið það.Erum við sem á Íslandi búum, svo sjálfbirgingsleg og ánægð, að trúa því að allt sé svo gott hjá okkur að ekkert þarfnist lagfæringa við?  Eigum við að trúa því að ekkert hafi verið að þegar efnahagsáfallið dundi á okkur og nú þurfi bara að halda áfram eins og ekkert hafi í skorist?  Flest það sem miður fór hafi verið útlendingum að kenna, sumt megi rekja til glæfralegrar framgöngu fáeinna einstaklinga, en allt annað hafi verið í lagi?  -  Taka megi þráðinn upp að nýju bara spóla filmunni til baka á þann stað sem við vorum þegar allt féll og halda áfram líkt og ekkert hafi gerst?             Meirimáttarkennd og minnimáttarkennd; hvatir af sömu rót.                             Hluti hinnar sérstöku sjálfsmyndar Íslendinga er sjálfbirgingshátturinn sem birtist okkur þegar miklast var af árangri útrásarvíkinganna.  Þegar grannt er skoðað þá eru það nákvæmlega sömu hvatir, hin innibyrgða minnimáttarkennd, sem ræður þegar við hnyklum vöðva og steytum hnefa gagnvart útlöndum og yfirlætið sem réði á tímum útrásarinnar.  Báðar þessar hvatir bera fyrst og fremst vott um lágt sjálfsmat þjóðar sem trúir því að eilíflega sé setið á svikráðum við hana í stað þess að hún skapi sér stöðu sem venjuleg þjóð meðal annarra venjulegra þjóða.   Hvers vegna eru þessar öfgar?  Hvers vegna horfum við alltaf á Ísland og Íslendinga ýmist sem yfirburðaverur með sérstaka hæfileika á einhverjum sviðum eða minnipokamenn sem stöðugt hræðast allt nýtt og framandi?  Hvers vegna horfum við ekki bara á hagsmuni almennings, barnafólks, ungmenna, miðaldra og aldraðra og spyrjum okkur um hagsmuni þessa fólks, hvernig best verði tryggð afkoma þeirra og lífshamingja.                                                      Ísland alltaf öðruvísi?                                                                                         Á Ísland alltaf að vera öðruvísi en önnur lönd?  Þetta er sú spurning sem ég spyr mig reglulega að.  Er það viðtekin skoðun stórra hópa hér á landi að hér eigi ákveðnir þættir í samfélaginu alltaf að vera öðruvísi en hjá helstu nágranna- og viðskiptaþjóðum okkar?  Hér skulu nokkur dæmi nefnd.                                                                                                                                                *Á Íslandi er alltaf verið að „bjarga“ einhverjum.  Á Íslandi hafa menn alltaf verið að bjarga fjárhag ríkis- og sveitarfélaga með einhverjum sérstökum aðgerðum sem reglulega er gripið til og þá gjarnan gert lítið úr uppbyggingarstarfi sem þá er einskis metið.                                                                                    *Á Íslandi er alltaf verið að „bjarga“ einhverju, t.d. ráðist að atvinnuleysi með stóriðju.  Af hverju lýtur undirbúningur og ákvörðun um raforkuframkvæmdir og stóriðju alltaf þeim lögmálum að í þetta þurfi að ráðast til að bjarga einhverjum aðsteðjandi vanda í stað þess að um meðvitaða atvinnustefnu til langs tíma séað ræða?                                                                                                                                                     *Á Íslandi þarf reglulega að „bjarga“ atvinnuvegunum.  Það þarf reglulega að bjarga sjávarútvegi t.d. með því að sleppa honum við skattheimtu, eða eins og áður var, að fella gengið.Hvers vegna er þetta svona hjá okkur?  Af hverju má íslenskt samfélag ekki verða eins og samfélag nágrannalandanna?  Af hverju hafa Íslendingar aldrei getað gengið með íslenskan bankaseðil inn í banka í nágrannalöndum okkar og fengið honum skipt í mynt þess lands eins og allir aðrir sem við viljum bera okkur saman við ? Sennilegast hefur það eitthvað með sjálfsmynd Íslendinga að gera að í raun finnst stórum hópi fólks að Ísland eigi alltaf að vera öðruvísi en nágrannaþjóðir okkar.  Íslendingar eigi ekki að geta notið sömu lífsgæða og aðrar þjóðir. Hér á landi eigi tekjur og annað sem að velferð okkar snýr alltaf að vera í uppnámi, öðru hvoru, þannig að ekki sé fyllilega ljóst hvaða lífsgæða við getum notið nú og til framtíðar.  Alltaf þurfi að vera að „bjarga“ einhverju og einhverjum og sá einhver er aldrei almenningur.              „Er þetta nokkuð fyrir okkur ?“  -  hugarfarið                                                       Sennilega er ekkert meira sláandi fyrir þennan hugsunarhátt, þessa sjálfsmynd um að við séum og eigum að vera öðruvísi, en þegar tekist var um hvort hér á landi skyldi leyfa sölu á bjór.  Umræðan um málefnið er dæmi um það sem ég kýs að kalla „er þetta nokkuð fyrir okkur?“ -  hugarfarið.   Bjór var talinn vera bara eitthvað sem átti við í útlöndum og fyrir útlendinga.  Í besta falli að Íslendingar fengju að njóta veiganna þegar þeir brygðu sér út fyrir landsteinana en alls ekki heppilegt fyrir þjóðina að neyta drykkjarins hér heima.  -  Er þessi hugsunarháttur ekki enn ráðandi á býsna mörgum sviðum?  Heimóttarlegt hugarfar þjóðar sem mótast af lágu sjálfsmati með reglulega birtingarmynd þess að við séum mest og best og berum af öðrum? Við þurfum, hvert og eitt okkar, að spyrja hvort við, meðvitað eða ómeðvitað, trúum því að á einhverjum sviðum eigi Íslendingar aðeins að fá að njóta reyksins af réttunum, sem aðrar þjóðir njóta, en aldrei réttanna sjálfra.  Hér eigi ákveðnir hlutir alltaf að vera öðruvísi en hjá þeim þjóðum sem við viljum helst bera okkur saman við.  Um það snýst framtíð okkar sem landið byggjum.